„Liczysz się, ponieważ jesteś tym, kim jesteś.

Liczysz się do ostatniej chwili swojego życia.

Zrobimy wszystko co w naszej mocy, nie tylko

pomagając Ci spokojnie umrzeć, ale także żyć do

do śmierci.”

Cicely Saunders

Opieka paliatywna sprawowana nad chorym jest opieką zespołową, wymagającą od wszystkich członków zespołu skoordynowanej, harmonijnej współpracy. W skład zespołu wchodzą lekarze, pielęgniarki, psycholodzy, fizjoterapeuci, pracownicy socjalni, duszpasterze i wolontariusze. Realizacja opieki wymaga właściwej organizacji, sprawnej komunikacji, odpowiedniej wiedzy i kompetencji w rozwiązywaniu problemów medycznych, psychologicznych i etyczno-moralnych. Pielęgniarka biorąca udział w planowaniu opieki poszczególnych członków zespołu często staje się koordynatorem czynności opiekuńczych najbliższej rodziny, która w sytuacji ciężkiej choroby potrzebuje wsparcia i pokierowania swoimi działaniami. Wzajemna korelacja pomiędzy pracą zespołu pielęgniarskiego, a zespołem lekarzy wymaga szczególnego zaufania do wiedzy i umiejętności pielęgniarek, których rola w tym systemie jest szczególna. Opieka paliatywna sprawowana wobec chorego u kresu życia wymaga od pielęgniarki nabycia kompetencji, które pozwolą jej poprzez swoją pracę wpływać na poprawę jakości życia podopiecznego. Pielęgniarka opieki paliatywnej musi umieć wykorzystać wiedzę z różnych dziedzin medycyny i pielęgniarstwa, m.in. onkologii, chorób wewnętrznych, neurologii, psychiatrii, geriatrii i chirurgii oraz łączyć ją w swojej pracy rozpoznając potrzeby biopsychospołeczne i duchowe pacjentów dotkniętych chorobą niepoddającą się leczeniu, i zagrażającą życiu. Leczenie przyczynowe i objawowe postępowanie paliatywne nie wykluczają się ale uzupełniają, stanowiąc możliwość przygotowania się chorego do nieuchronnej śmierci, dając przy tym nadzieję jemu samemu i jego rodzinie na dobrą jakość życia. Pielęgniarka jako partner zespołu interdyscyplinarnego pozostaje w codziennym kontakcie z człowiekiem chorym i umierającym, a z uwagi na szybko zmieniający się stan ogólny pacjenta realizuje świadczenia często samodzielnie. Zakres obowiązków pielęgniarki opieki paliatywnej i pełnionych ról jest określony w ustawach zawodowych. Opieka paliatywna opiera się na filozofii, która koncentruje się na osiągnięciu najlepszej jakości życia pacjentów i ich rodzin w wymiarze holistycznym . Podstawowe potrzeby człowieka: fizjologiczne, bezpieczeństwa, stabilizacji, wypoczynku, ogólnego komfortu fizycznego, są niezbędne do jego codziennego funkcjonowania . Człowiek w swoim rozwoju dąży do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu-potrzeby przynależności, uznania, szacunku, samorealizacji. Choroba, a w szczególności jej zaawansowana faza jest zaburzeniem stanu równowagi psychosomatycznej. Następuje wówczas odwrócenie hierarchii potrzeb. Na plan pierwszy wysuwają się potrzeby biologiczne oraz potrzeba poczucia własnej wartości. Istotne dla chorego staje się traktowanie podmiotowe i zapewnienie poszanowania godności. Dla chorego ważne stają się aspekty religijne w zależności od intensywności życia religijnego przed chorobą. Potrzeby wyższego rzędu takie jak poczucie piękna, sprawiedliwości, prawdy stają się mniej istotne i schodzą na dalszy plan. Pielęgniarka w opiece nad chorym dostrzega aktualne potrzeby chorego, który z powodu osłabienia nie może wykonać najprostszych czynności życia codziennego. Dotyczy to łagodzenia trudnego do opanowania bólu, cierpienia psychicznego, duchowego, pielęgnowania chorych nieprzytomnych, z pobudzeniem psychoruchowym, paniką oddechową, suchością i bolesnością jamy ustnej, wymiotami, biegunkami, zaparciami, owrzodzeniami nowotworowymi, przetokami, odleżynami, świądem skóry, krwotokami, wyniszczeniem, osłabieniem, w stanach nagłych, kompresji rdzenia, agonii i umierania. Szeroki wachlarz problemów z jakimi borykają się pacjenci w zaawansowanej fazie nieuleczalnej choroby powoduje, że pielęgniarka w codziennej praktyce uczestniczy w procesie leczenia objawowego. Prowadzi edukację rodziny w zakresie sprawowania opieki nad chorym w zakresie odżywiania, podawania leków zaleconych przez lekarza, pielęgnacji, rozwiązywania trudnych sytuacji, uczy jak z chorym postępować jak z nim rozmawiać na trudne tematy wreszcie jak radzić sobie w przypadku pojawienia się dokuczliwych objawów jak reagować aby przynieść choremu ulgę Współpraca z pacjentem i jego rodziną, udzielanie wsparcia informacyjnego, emocjonalnego, instrumentalnego pozwala na podejmowanie decyzji terapeutycznych najlepszych dla chorego, pamiętając, że to pacjent ma prawo do wyrażenia ostatecznego zdania. W niektórych przypadkach u chorych u kresu życia potrzeby są sygnalizowane w sposób niewerbalny. Pielęgniarka opiekująca się chorym zwraca uwagę na mimikę twarzy, wykonywane gesty, aktywnie słucha co ułatwia jej zawieranie bliskiej więzi terapeutycznej z chorym. W opiece nad umierającym pacjentem pielęgniarka bierze udział w hierarchizowaniu jego potrzeb w odniesieniu do rzeczywistości oraz do przyszłości. Chroni podstawowych wartości ludzkich takich jak prawo samodecydowania o sobie i ponosi moralną odpowiedzialność za każde podejmowane działania wobec pacjenta. Odgrywa rolę w przekazywaniu informacji o chorobie i sposobach radzenia sobie z jej skutkami. Prowadzi rozmowy na temat przemijania, umierania i duchowości. Ciągłość opieki wpływa na podejmowanie słusznych decyzji i opiera się na zasadzie nieprzyśpieszania i nieopóźniania śmierci pacjenta. Zapewnienie chorego o ciągłej gotowości bycia przy nim i dla niego, łagodzenie dolegliwości bólowych dają choremu poczucie bezpieczeństwa i wypoczynku. Pielęgniarka prowadzi kontrolę dolegliwości bólowych nadzorując dostęp chorego do leków uśmierzających ból nie tylko do opioidów o przedłużonym działaniu, które pozwalają na skuteczne leczenie bólu podstawowego lecz także do krótkodziałających opioidów w łagodzeniu bólu przebijającego. Dba aby wiedza pacjenta i opiekunów na temat analgetyków była wystarczająca. Rolą pielęgniarki jest również monitorowanie działań niepożądanych w przypadku nadmiaru leków takich jak senność, zaburzenia świadomości czy depresja oddechowa. Rodzinie chorego należy udzielać rzetelnej informacji na temat stosowanego leczenia, rozwiewać wątpliwości co do stosowania opioidów tłumacząc, że ich podawanie nie prowadzi do uzależnienia i nie przyśpiesza zgonu. Pielęgniarka dba o koordynację i zabezpieczenie chorego w środki pomocnicze, sprzęt pomocniczy i rehabilitacyjny w zależności od potrzeby. Samodzielność zawodowa pielęgniarki paliatywnej jest wyznacznikiem sposobu myślenia, systemu wartości i zaangażowania stając się sztuką w bezpośrednim kontakcie z chorym umierającym. Pielęgniarka często jest  powiernikiem ostatnich życzeń i próśb chorego w tym potrzeby. sakramentalnej poprzez kontakt z kapelanem hospicjum. Świadomość, w jakim miejscu znajduje się, pielęgniarka w rozwoju duchowym, akceptacja, uważność, cierpliwość, zrozumienie oraz poczucie własnej śmiertelności ułatwiają sprawowanie opieki nad chorym i towarzyszenie mu.

W opiece paliatywnej śmierć traktuje się jako naturalny proces. Nie przyśpiesza się go i nie opóźnia. Przywraca się mu należyte miejsce w hierarchii ważności. Przygotowanie chorego do świadomego i godnego umierania, zapewnienie o gotowości towarzyszenia choremu w tej trudnej drodze dają możliwość dokonania podsumowania bilansu życia, załatwienia spraw i pożegnania w akceptacji, prawdzie i nadziei. W holistycznym podejściu do opieki paliatywnej, pielęgniarka przeciwstawia się ekonomizacji ochrony zdrowia i eutanazji, dając realną nadzieję choremu na aktywne życie do końca.

Przygotowanie mgr. Bożena Doroszko

Bibliografia:

Krystyna de Walden-Gałuszko, Anna Kaptacz „Pielęgniarstwo opieki paliatywnej”

ONC-PL-NP-00009-03-21