Onkologia jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną medycyny zajmującą się diagnostyką i leczeniem
chorób nowotworowych. Mamy coraz więcej metod i leków wykorzystywanych w terapiach
pacjentów. Wciąż jednak nie możemy wyleczyć każdego. Kiedy doszło do przerzutów lub choroba jest
tak zaawansowana, iż nie możemy jej usunąć całkowicie celem naszego postępowania staje się
leczenie paliatywne. Jego głównym celem jest zatrzymanie nowotworu, by pacjent mógł żyć dłużej i
bez objawów szybko postępującej choroby. Leczenie paliatywne dostosowane jest do
zaawansowania choroby, jej lokalizacji i obejmuje każdy rodzaj leczenia mającego przynieść choremu
ulgę. Składa się na nie postępowanie chirurgiczne, hormonoterapia i chemioterapia, immunoterapia i
naświetlanie paliatywne (m.in. w celu ustąpienia duszności, zmniejszenia bólu, zmniejszenia guzów
przerzutowych), a także stosowanie leków zwalczających objawy takie jak ból, wymioty, zaparcia i i
nne. Zapobiec cierpieniu można poprzez wczesne rozpoznawanie objawów i ich skuteczne leczenie.
Rolą lekarza jest ocena stanu chorego, ustalenie planu leczenia i opieki, kontrola efektów leczenia
oraz jego modyfikowanie ze szczególnym zwróceniem uwagi na leczenie objawów najbardziej
obniżających jakość życia chorego. Wśród metod, które wykorzystujemy w terapii paliatywnej
znaczącą rolę wymienia odgrywa chemioterapia. Metoda ta, znana już od wielu lat, ma za zadanie
zniszczyć dzielące się komórki nowotworu, a tym samym spowolnić chorobę. Leki wykorzystywane w
tej terapii nazywamy cytostatykami. Możemy je podawać albo drogą dożylną w postaci wlewów w
kroplówkach (czasem nawet wielogodzinnych) albo w postaci tabletek. Znamy wiele klas
cytostatyków w zależności od mechanizmów działania. Dobór leczenia uzależniamy głównie od typu
nowotworu (nie wszystkie nowotwory są chemiowrażliwe) i od stanu klinicznego chorego w tym
chorób obciążających. Pacjent może otrzymywać w ramach chemioterapii jeden lek (mówimy
wówczas o monoterapii) lub dwa i więcej leków (jest to polichemioterapia). W przypadku
polichemioterapii dobór cytostatyków uzależniony jest od mechanizmu działania i potencjalnych
toksyczności. Zestaw cytostatyków, które otrzymuje chory nazywamy schematem. Podawany jest on
w ściśle określonych odstępach czasowych wynikających z konieczności regeneracji organizmu po
podaniu leków. Jedno podanie chemioterapii określane jest z reguły jako jeden kurs. W przerwach
pomiędzy kursami chemioterapii sprawdza się poziom skuteczności wprowadzonej schematu i dawki.
Odbywa się to najczęściej za pomocą badań obrazowych takich jak tomograf czy rezonans. Jeżeli u
pacjenta zaobserwuje się spowolnienie rozrostu komórek nowotworowych — terapia jest
kontynuowana. Jej zakończenie ma miejsce zazwyczaj wtedy, gdy organizm jest już zbyt wyniszczony,
aby mógł przyjąć kolejną dawkę lub metoda przestaje być efektywna i guz rośnie. Oprócz
pozytywnego działania w postaci powstrzymania choroby cytostatyki wywierają także skutki uboczne.
Do najczęstszych powikłań chemioterapii zalicza się uszkodzenie układu krwiotwórczego mogące
objawiać się anemią, spadkiem wartości płytek krwi, a najczęściej zmniejszeniem ilości białych
krwinek, które dbają o naszą odporność. Obniżenie odporności może skutkować gorączką i
infekcjami. Dlatego bardzo często onkolodzy sięgają po tak zwane czynniki wzrostu w postaci iniekcji
podskórnych podawanych tuż po chemioterapii. W skuteczny sposób zabezpieczają one pacjenta
przed zbyt dużym spadkiem ilości krwinek białych i obniżeniem odporności. Podczas chemioterapii
pacjenci mogą też skarżyć się na nudności, wymioty czy biegunki – mamy jednak nowoczesne leki,
które w znaczący sposób minimalizują te powikłania. Część pacjentów niepokoi się o wypadanie
włosów. W wielu ośrodkach onkologicznych są już dostępne specjalne czepce nakładane na głowę
podczas wlewów co ma redukować ten objaw. Warto podkreślić, iż nowoczesna chemioterapia przy
wsparciu coraz większej puli leków niwelujących jej objawy uboczne stanowi optymalne rozwiązanie
dla wielu chorych, u których inne metody już nie są skuteczne.
dr Artur Drobniak
NPS-PL-NP-00163