Ból w chorobie nowotworowej

Autor: lek med. Agnieszka Kluczna

Każdy pacjent wkraczający na ścieżkę leczenia onkologicznego niesie ze sobą bagaż swoich obaw, nadziei, oczekiwań i frustracji.

Czego się boi?
Cierpienia i bólu. Ból jest drugim po obawie o nieuleczalność nowotworu czynnikiem budzącym strach u chorych, u których rozpoznaje się chorobę nowotworową. Ból jest także kojarzony przez pacjentów z pogorszeniem stanu zdrowia i zagrażającym cierpieniem. Skuteczne leczenie bólu ma w tym aspekcie znaczenie wielowymiarowe, ponieważ nie tylko łagodzi nieprzyjemne doznania lecz także powoduje zmianę przekonania na temat choroby i jej rokowania. Ból należy do najczęściej występujących objawów choroby nowotworowej , obserwuje się go u 50-60% chorych w okresie leczenia onkologicznego i u 65-80% pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową ( średnio u 50% pacjentów biorąc pod uwagę wszystkie stadia choroby nowotworowej). Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem każdy z pacjent ma prawo do leczenia bólu (USTAWA z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Rozdz. 6 art 20a http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20090520417/U/D20090417Lj.pdf

Skuteczne zapobieganie dolegliwościom bólowym należy do obowiązku każdego lekarza udzielającemu pacjentowi świadczeń zdrowotnych. Wiedza, doświadczenie i skuteczna komunikacja z pacjentem to podstawowe trio umiejętności w leczeniu każdego rodzaju bólu.

Jak definiujemy ból?
Według definicji Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu ( International Association for The Study of Pain – IASP) i Polskiego Towarzystwa Badania Bólu (PTBB) ból to : nieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne doświadczenie związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek bądź opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia.

Ból ma charakter wielowymiarowy i związany jest z cierpieniem fizycznym, psychicznym, duchowym i sprzyja wykluczeniu społecznemu. Ból jest bez wątpienia odczuciem subiektywnym indywidualnie określanym i specyficznie opisywanym przez pacjenta. Bóle towarzyszące chorobie nowotworowej spowodowane są różnorodnymi przyczynami , mają specyficzny charakter, czas trwania oraz patofizjologię i mają bezpośredni lub pośredni związek z nowotworem.

Specjalista znając wszystkie powyższe składowe może skutecznie leczyć ból stosując dostępne środki farmakologiczne oraz procedury medyczne. Szeroka gama leków przeciwbólowych pozwala lekarzowi zindywidualizować i dopasować leczenie do potrzeb i preferencji pacjenta. Zgodnie z zasadami leczenia bólu nazywanymi „drabiną analgetyczną „ – na różne rodzaje bólu i zależnie od jego nasilenia stosowane są specyficzne leki a wśród nich znaczące miejsce zajmują opioidowe leki przeciwbólowe. Niepewność pacjentów związana ze stosowaniem zaleconych opioidów wynika z przesadnej obawy przed uzależnieniem od nich a także z uogólnionego przekonania, że stosuje się je u pacjentów u kresu życia.

Nic bardzie mylnego.
Stosowane we właściwych wskazaniach, dawkach i schematach, opioidy są powszechnie uznanymi lekami przeciwbólowymi.

Występują one w wielu postaciach recepturowych ( tabletki doustne, tabletki podjęzykowe, syrop, roztwór doustny , tabletki podpoliczkowe , tabletki podjęzykowe, aerozole do nosa oraz w systemach przezskórnego uwalniania leku – plastrach).

Każdy preparat cechuje się swoistą tylko dla siebie długością działania a tym samym częstotliwością przyjmowania oraz zgodnym z postacią sposobem podawania. Najważniejszą składową w skutecznym leczeniu bólu jest zrozumienie przez pacjenta zasad stosowania zleconych leków i przestrzeganie schematu ich przyjmowania. Naczelną zasadą pozostaje fakt, że każdy pacjent jest inny i wymaga stosowania odpowiedniego dla niego leku w dawce, która zapewnia optymalny akceptowany przez pacjenta efekt terapeutyczny – jest to tak zwana terapia personalizowana. Zgoda pacjenta na leczenie zawiera również jego akceptację dla potencjalnie możliwych działań niepożądanych leku, o których( najczęściej występujących ) lekarz powinien zawsze pacjenta poinformować zanim pacjent zażyje pierwszą dawkę leku. Podstawową zasadą stosowania leków na ból nowotworowy jest przyjmowanie ich w określonych porach w ciągu doby aby zapewnić pacjentowi całodobową analgezję.

Zdarzają się sytuacje , kiedy pacjent odczuwa dodatkowe nasilenia bólu i w niektórych przypadkach potrzebuje dodatkowego leku na tak zwane „bóle przebijające”, które definiuje się jako przejściowe zaostrzenie nasilenia bólu występujące spontanicznie lub w związku z określonym, przewidywalnym lub nieprzewidywalnym czynnikiem u pacjentów ze skuteczną terapią bólu podstawowego. Mogą one wystąpić u 40-80% pacjentów niezależnie od dawki i rodzaju stosowanego środka przeciwbólowego na ból podstawowy. Częstotliwość występowania jest niezależna od płci pacjenta , wieku czy narządu objętego chorobą.

Bóle przebijające dzielimy na :

Spontaniczne ( bez określonej przyczyny)
Incydentalne :

przewidywalne związane z zaplanowaną aktywnością (chodzenie , połykanie )
nieprzewidywalne niezależne od działającego bodźca

Aby skutecznie kontrolować bóle : podstawowy i przebijający, należy je jak najlepiej zdiagnozować i niezwłocznie rozpocząć właściwe dla nich leczenie. Ból najlepiej zna osoba, która go doświadcza. Dlatego tak ważną rolę w procesie doboru odpowiedniego analgetyku odgrywa prawidłowa komunikacja między pacjentem a lekarzem.

Informacje otrzymywane od pacjenta niosą oprócz emocji ważne dla lekarza informacje.

Aktywnie słuchając pacjenta lekarz ma możliwości wskazania przyczyny bólu przebijającego, określenia czasu jego trwania, lokalizacji i na tej podstawie spersonalizować jego leczenie przepisując odpowiednie dawki środków przeciwbólowych. Posługując się diagramami ciała oraz skalami do oceny bólu w pracy z pacjentem może oprócz lokalizacji poznać charakter bólu oraz jego natężenie( możesz wydrukować ankietę oceny bólu, aby lepiej przygotować się do rozmowy z Twoim lekarzem). Zadając pytania dodatkowe z bardzo dużą dokładnością jest w stanie określić czas narastania bólu i dobrać skuteczną dawkę właściwego analgetyku stosowanego doraźnie w celu leczenia bólu przebijającego.

Aby proces kontroli i skutecznego zarządzania bólem przebijającym przyniósł korzyść obydwu stronom ( pacjentowi i lekarzowi), medyk w jak najbardziej zrozumiały i wyczerpujący sposób powinien przekazać pacjentowi informacje o zasadach działania, przedstawić schemat dawkowania, możliwe działania niepożądane, ostrzeżenia dotyczące stosowania leku i ewentualne interakcje z innymi zażywanymi przez pacjenta lekami.

Pacjent powinien otrzymać także w przystępny sposób przekazaną informację o czasie niezbędnym do powstania przeciwbólowego efektu od momentu aplikacji preparatu.

Skuteczność stosowanego przez pacjenta leku jest odpowiednia, gdy chory może osiągać racjonalne cele bez niepotrzebnego cierpienia.

Idealną sytuacją jest całkowite eliminacja bólu bez wstąpienia działań nieporządanych, niestety w niektórych sytuacjach taki efekt jest niemożliwy do osiągnięcia. Optymalnie możemy oczekiwać redukcji dolegliwości bólowych od 30 do 50%.

Źle kontrolowany i nieskutecznie leczony ból przebijający przyczynia się do pogorszenia jakości życia pacjenta negatywnie wpływając na jego dobrostan fizyczny, psychiczny, intelektualny i społeczny. Ból podstawowy i ból przebijający to osobne zjawiska i jako takie powinny być osobno diagnozowane i osobno leczone.

Sposób dawkowania leku zawsze ustala lekarz po zebraniu od pacjenta szczegółowego wywiadu dotyczącego lokalizacji bólu, jego nasilenia, charakteru, częstotliwości oraz towarzyszących wrażeń zmysłowych.

SŁOWNICZEK

Ból w chorobie nowotworowej

Literatura