Wstęp

Port naczyniowy (potocznie zwany portem), to wytworzony na stałe dostęp do żylnych naczyń krwionośnych. Stosowany jest u pacjentów wymagających częstych kaniulacji żył celem pobierania krwi i podawania leków drogą dożylną (np. częste wlewy cytostatyków). Ponadto  porty zakłada się u innych chorych leczonych przewlekle, gdzie wymagane jest częste podawanie preparatów drogą dożylną (przewlekła obturacyjna choroba płuc, mukowiscydoza, astma oskrzelowa, choroba reumatyczna, porfiria, hemofilia). Stosowany jest również w leczeniu paliatywnym, gdy konieczne jest podawanie leków przeciwbólowych, płynów lub preparatów do żywienia pozajelitowego, a utrudniony lub niemożliwy dostęp do naczyń obwodowych utrudnia leczenie chorego nie tylko w warunkach szpitalnych, ale także w warunkach hospicjum i leczenia domowego. Implantacja portu naczyniowego u pacjentów poddawanych chemioterapii dożylnej jest całkowicie refundowana przez NFZ. U części pacjentów port zostanie zaimplementowany na kilka miesięcy, u innych czas ten będzie dłuższy. Okres ten będzie uzależniony od czasu trwania leczenia. Należy jednak podkreślić, że założenie portu nie jest warunkiem niezbędnym do podawania chemioterapii dożylnej, a stanowi jedynie ułatwienie dla pacjenta i personelu medycznego, zwiększając komfort leczenia i zmniejszając ilość powikłań związanych z podawaniem dożylnym cytostatyków. Dzięki podawaniu cytostatyków do portu unikamy drażnienia ścian naczyń obwodowych, a co za tym idzie nie powoduje to bólu u pacjenta (np. przy podawaniu Oksaliplatyny). Mniejsze jest również ryzyko infekcji w porównaniu z klasyczną kaniulą centralną przy braku dostępu obwodowego. Poprzez umieszczenie komory portu w okolicy podobojczykowej pacjent ma wolne ręce, nie jest „uwiązany”, co ma niebagatelne znaczenie dla samoobsługi i normalnego funkcjonowania (dodatkowe korzyści daje stosowanie w niektórych przypadkach infuzorów, zamiast podawania cytostatyków w kroplówce).

Wskazania

Systemy portów zapewniają stały i wielokrotny dostęp naczyniowy, umożliwiając podawanie następujących substancji:

  • leki (np. cytostatyki)
  • wlewy dożylnej
  • produkty krwiopochodne
  • substancje do żywienia pozajelitowego
  • środki kontrastowe (niektóre modele)

WAŻNE: port może być stosowany najczęściej przy użyciu systemów MRI (rezonans magnetyczny) o indukcji nie przekraczającej 3 tesli (w zależności od modelu portu). Brak ograniczeń przy wykonywaniu badań TK (tomografii komputerowej)

Systemy portów mogą również służyć do pobierania krwi.

Przeciwwskazania do implantacji portu:

  • bakteriemia i posocznica
  • nieodpowiednie warunki fizyczne, uniemożliwiające optymalne działanie systemu
  • znana lub podejrzewana alergia na zastosowane biomateriały
  • ciężka przewlekła obturacyjna choroba płuc
  • przeprowadzona wcześniej lub planowana radioterapia w okolicy miejsca implantacji
  • zakrzepica żylna w wywiadzie
  • planowany lub przeprowadzony zabieg chirurgiczny bądź interwencyjna procedura radiologiczna w okolicy miejsca implantacji
  • lokalne czynniki tkankowe, które mogą uniemożliwić właściwe działanie systemu lub dostęp w celu obsługi
  • ciężkie zaburzenia krzepnięcia
  • niewystarczająca wielkość ciała pacjenta do pomieszczenia implantowanego urządzeniaPochodne kwasu acetylosalicylowego (np. Acard) należy odstawić na 7 dni, zaś przeciwpłytkowe inhibitory krzepnięcia (np. Plavix) 14 dni przed planowanym zabiegiem. Leczenie doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi należy zmienić na heparyny drobnocząsteczkowe przynajmniej 3 dni przed implantacją i kontynuować leczenie przynajmniej 3 dni po zabiegu.

Budowa i implantacja portu naczyniowego

  • Port naczyniowy zbudowany jest z małego metalowego dysku średnicy około 2cm, z nieznacznie uniesioną silikonową membraną pokrywającą jego górną powierzchnię. Silikonowa membrana może być wielokrotnie nakłuwana (nawet do 2000 razy), zasklepia się samoczynnie po każdym nakłuciu. Z portem połączony jest elastyczny cewnik, który umieszcza się w dużym naczyniu krwionośnym, zwykle w ujściu żyły głównej górnej do prawego przedsionka (pozycję końcówki cewnika po założeniu kontroluje się poprzez wykonanie zdjęcia RTG). Komora portu umieszczana jest najczęściej pod skórą w okolicy podobojczykowej. Poprzez fakt, że membrana portu jest nieco uniesiona, jest ona łatwo wyczuwalna przez skórę, dzięki czemu nakłucie jest szybkie i łatwe dla wyszkolonego personelu medycznego. Do nakłuwania portu stosuje się igły ze specjalnym szlifem, tzw. igły Hubera, która zapobiega ścinaniu silikonowej membrany w trakcie nakłuwania. Nie ma potrzeby codziennej wymiany igły. Raz założoną igłę można utrzymywać i używać do 7 dni.
Ilustracja 1 Ilustracja 1

Ilustracja 1: Kontrolne RTG po założeniu portu naczyniowego – widoczna komora portu w lewej okolicy podobojczykowej i końcówka cewnika w ujściu żyły głównej górnej do prawego przedsionka.

Ilustracja 4 Ilustracja 4

Ilustracja 4: Igła Hubera

Zabieg implantacji portu naczyniowego, po wyrażeniu przez pacjenta pisemnej zgody, wykonuje najczęściej lekarz chirurg lub anestezjolog w warunkach sali operacyjnej. Zabieg wykonuje się na czczo (przynajmniej 6 godzin od ostatniego posiłku). Przed założeniem portu konieczne jest oznaczenie morfologii oraz parametrów układu krzepnięcia. Procedura implantacji trwa ok 30 minut i wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym i już następnego dnia po implantacji portu możliwe jest korzystanie z niego. Po zagojeniu się rany pooperacyjnej, po około 5-7 dniach można normalnie funkcjonować, zaś szwy usuwa się po 7-10 dniach.

Po założeniu portu pacjent dostaje kartę portu, która zawiera wszystkie niezbędne informacje na temat portu i którą powinien nosić ze sobą za każdym razem, kiedy planowane jest korzystnie z portu naczyniowego.

Możliwe powikłania:

  • zator powietrzny
  • zator spowodowany cewnikiem
  • krwotoki
  • powstanie krwiaka
  • uszkodzenie splotu ramiennego
  • zaburzenia rytmu serca
  • uszkodzenie lub rozerwanie cewnika spowodowane ściśnięciem między obojczykiem, a pierwszym żebrem
  • erozja cewnika lub portu przez skórę
  • niedrożność cewnika lub portu
  • posocznica spowodowana cewnikiem lub portem
  • zapalenie wsierdzia
  • wynaczynienie
  • powstanie skrzepu fibrynowego
  • odma opłucnowa
  • krwiak opłucnej
  • wysięk w jamie opłucnej
  • reakcja nietolerancji na wszczepiony materiał
  • zapalenie, martwica lub bliznowacenie skóry nad miejscem implantacji
  • uszkodzenie, perforacja naczyń i tkanek miękkich
  • uszkodzenie przewodu piersiowego
  • tamponada osierdzia lub serca
  • samoistne nieprawidłowe ułożenie końcówki cewnika lub jej cofnięcie
  • zakrzepica zatorowa lub naczyniowa
  • erozja naczynia
  • ryzyko związane ze znieczuleniem miejscowym i ogólnym, operacją chirurgiczną oraz postępowaniem pooperacyjnym.

Chociaż lista możliwych powikłań jest długa i może budzić niepokój, to procedura implantacji jest zabiegiem bezpiecznym, a powikłania zdarzają się rzadko.

Korzystanie i opieka nad portem naczyniowym

Port powinien być przepłukiwany po każdorazowym użyciu roztworem soli fizjologicznej z dodatkiem heparyny. Jeśli port nie jest regularnie używany, to zaleca się jego płukanie co 4 tygodnie w/w roztworem. Igłę wkłuwa się w pozycji leżącej pacjenta z zachowaniem zasad aseptyki (założenie maski chirurgicznej, mycie i dezynfekcja rąk i skóry nad komorą portu, jałowe rękawiczki). Przed i po każdym wkłuciu igły należy ocenić miejsce wkłucia pod względem obrzęku, zaczerwienienia i zmian skórnych.

Podsumowanie

Porty naczyniowe stanowią duże ułatwienie, zarówno dla chorego, jak i opiekującego się nim personelu medycznego. Stosowanie portów staje się coraz powszechniejsze, zwłaszcza, że w przypadku pacjentów onkologicznych jest to procedura całkowicie finansowana przez NFZ.

Aby umożliwić personelowi medycznemu dostęp do historii używania Twojego portu zabieraj Dzienniczek ze sobą za każdym razem, gdy port będzie używany.

Dzienniczek używania portu:

Data Szpital Infuzja

1 – OK

2 – Opór

 Refluks krwi

1 – dobry

2 – brak

3 – niepewny

Przygotował:

Delijewski Bartłomiej

Wielospecjalistyczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim

Oddział Onkologii

 

PO/MYDAY/20/0014