Chemioterapia dożylna w warunkach domowych

Wstęp
Czytasz ten poradnik, gdyż prawdopodobnie Twój lekarz onkolog zalecił Ci chemioterapię. Leczenie cytostatykami (bo tak się to fachowo nazywa), to najczęściej długotrwała, często wielomiesięczna kuracja, wymagająca częstych wizyt w szpitalu. Już sam fakt rozpoznania choroby nowotworowej jest wystarczającym stresem (niezależnie od stopnia zaawansowania nowotworu w momencie rozpoznania). Do tego dochodzi stres i efekty uboczne (często nieuniknione) związane z różnymi formami leczenia onkologicznego (operacja, radioterapia, chemioterapia). Pomimo tego, że leczenie chemioterapią jest leczeniem długotrwałym, wymagającym często wielodniowych wizyt w szpitalu (wlewy cytostatyków kilkunasto-, kilkudziesięciogodzinne), to staramy się aby terapia jak najmniej wpływała na życie codzienne chorego. Z tą właśnie myślą zrodziła się idea chemioterapii dożylnej w warunkach domowych.

Rodzaje i formy chemioterapii
Leki cytotoksyczne ze względu na formę podawania dzielą się na doustne i dożylne (które czasami również podawane są dokanałowo – do kanału kręgowego). Te pierwsze pacjent zazwyczaj otrzymuje do domu w trakcie wizyty w Ambulatorium Chemioterapii lub tzw. Oddziale Dziennej Chemioterapii , wraz ze szczegółowymi instrukcjami na temat przyjmowania wydanego leku. Wlewy dożylne cytostatyków mogą trwać od kilkunastu minut do kilkudziesięciu godzin. Leki nie wymagające długotrwałych wlewów, ani intensywnego nawadniania (niezwykle ważne przy niektórych grupach leków, gdyż potencjalnie mogą uszkadzać nerki), mogą być podawane w tzw. Oddziale Dziennej Chemioterapii. Leki podawane w formie długotrwałych wlewów wymagały często kilkudniowej hospitalizacji, w trakcie której pacjent był niejako „przykuty” do stojaka z kroplówką, w której rozpuszczony był cytostatyk. Sytuacja zmieniła się w momencie pojawienia się pomp infuzyjnych, czyli specjalnych butelek, w których umieszcza się lek, który jest następnie uwalniany i podawany dożylnie ze stałą prędkością przez określony czas (w zależności od objętości infuzora). Jest to rozwiązanie bardzo wygodne zarówno dla pacjenta, jak i personelu medycznego, stosowane coraz powszechniej na Oddziałach oraz w warunkach chemioterapii domowej. Infuzor z powodzeniem może być noszony w kieszeni lub specjalnej saszetce, co umożliwia rezygnację z nieszczęsnego stojaka, zwiększa mobilność chorego oraz umożliwia (dosłownie i w przenośni) wyjście chorego poza Oddział. Jest to szczególnie ważne dla osób aktywnych (zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym), którzy starają się, aby leczenie i choroba nie przeszkadzała im zanadto w życiu jakie dotychczas prowadzili. Wiadomo również, że każda hospitalizacja wiąże się ze stresem, często nawet nieuświadomionym. Ludzie z zespołem tzw. białego fartucha miewają skoki wartości ciśnienia tętniczego . U cukrzyków zmiana trybu życia, diety, ograniczenie aktywności związane z hospitalizacją sprawia, że dotychczas wyrównana glikemia zaczyna się „chwiać”. Skrócenie czasu hospitalizacji do minimum pozwala w dużej mierze wyeliminować wspomniane przypadłości. Przyjmowanie chemioterapii w warunkach Oddziału Dziennego i domowych pozwala skrócić również czas oczekiwania na rozpoczęcie leczenia związane z brakiem wolnych łóżek na Oddziale, co jest niebagatelną zaletą. Warunkiem korzystania z dobrodziejstwa chemioterapii dożylnej w warunkach domowych jest dobry stan ogólny chorego, umożliwiający kilkudniowe, codzienne dojazdy do Ośrodka (a co się z tym wiąże nieduża odległość miejsca zamieszkania od Ośrodka) oraz dobra współpraca chorego z personelem medycznym i przestrzeganie zaleceń.

lustracja 1: Infuzor z cytostatykiem przygotowany do podłączenia

Ilustracja 2: Podłączony infuzor w saszetce na pasku

Procedura podawania chemioterapii w warunkach domowych
Wiemy już jakie są korzyści z przyjmowania chemioterapii w warunkach domowych, więc pora przyjrzeć się drodze jaka czeka pacjenta, aby mógł otrzymywać wspomniane leczenie.

Na samym wstępie chory powinien wyrazić zgodę na taką właśnie formę leczenia, gdyż jest to opcja z wyboru, a alternatywą jest leczenie w oddziale szpitalnym. Wolę swoją pacjent potwierdza podpisując formularz świadomej zgody na leczenie w warunkach chemioterapii domowej (nie należy mylić ze zgodą na leczenie cytostatykami, którą pacjent powinien podpisać niezależnie od formy podawania cytostatyków).

Ilustracja 3: Formularz zgody na leczenie chemioterapią w warunkach domowych (str.1)

Ilustracja 4. Formularz zgody na leczenie chemioterapią w warunkach domowych (str.2)

Kolejną rzeczą wymaganą, jest założenie tzw. portu naczyniowego. Jest to specjalny cewnik, którego jedną końcówkę umieszcza się w dużym naczyniu (żyle podobojczykowej), zaś drugą w postaci specjalnej komory wszywa się pod skórę klatki piersiowej poniżej obojczyka. Taką komorę portu nakłuwa się później specjalną igłą, zastępując tradycyjny wenflon oraz zawiązane z każdorazowym zakładaniem wenflonu nieprzyjemności. Poważną zaletą takiego rozwiązania jest zdecydowanie mniejsze ryzyko wynaczynienia, czyli wydostania się poza żyłę, podawanego cytostatyku (np. z powodu pęknięcia żyły). Kolejnym plusem rezygnacji z wenflonu jest „uwolnienie” rąk pacjenta, gdyż tradycyjne wenflony zakłada się zazwyczaj w okolicę przedramienia. Port naczyniowy zakłada się w znieczuleniu miejscowym w warunkach bloku operacyjnego. Sam zabieg trwa kilkanaście minut, a port gotowy jest do użycia już w pierwszej dobie po zabiegu i służyć może choremu przez kilka lat, nie tylko do podawania kroplówek i leków, ale również do pobierania krwi.

Ilustracja 5: Igła z cewnikiem, wkłuta do portu naczyniowego

Skoro pacjent podpisał już formularz zgody na leczenie w warunkach dziennej chemioterapii, został mu założony port naczyniowy, to pora umówić się na pierwszą wizytę w Oddziale Dziennej Chemioterapii. W trakcie wizyty w Oddziale Dziennej Chemioterapii pacjent będzie miał założoną dokumentację medyczną, następnie pielęgniarka dokona pomiaru podstawowych parametrów życiowych, tj. ciśnienia, tętna i temperatury. Chory zostanie również zważony i zmierzony, gdyż na podstawie tych parametrów wyliczane są później przez lekarza onkologa dawki większości podawanych cytostatyków. Następnie, korzystając z założonego wcześniej portu naczyniowego, pielęgniarka pobierze pacjentowi krew do badania. Oczekując na wyniki badań chory ma czas na ponowne zapoznanie się z formularzem świadomej zgody na leczenie chemioterapią. Kolejnym etapem jest spotkanie z lekarzem onkologiem, który , po zbadaniu pacjenta i zapoznaniu się z wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych przedstawi pacjentowi plan leczenia, omówi możliwe efekty uboczne oraz przedstawi zalecenia dla chorego. To również czas dla pacjenta na zadanie nurtujących go pytań i rozwianie wątpliwości związanych z chemioterapią. Wizyta kończy się podpisaniem przez pacjenta formularza świadomej zgody na leczenie cytostatykami oraz formularza zgody na chemioterapię dożylną w warunkach domowych. Następnie lekarz, uwzględniając wiek, wzrost, wagę, stan ogólny chorego, wydolność narządów (głownie szpiku kostnego, wątroby i nerek) oblicza indywidualne dawki leków cytotoksycznych dla danego chorego oraz zleca niezbędne leki dodatkowe (tzw. premedykacja, nawodnienie przed i po chemioterapii, leki przeciwwymiotne, itp.).

Pierwszą część leków chory otrzymuje na Sali Dziennej Chemioterapii, po której następuje podłączenie infuzora (dzień 1) z wlewem przedłużonym (długość wlewu, jak już wcześniej wspominano, zależy od schematu chemioterapii i rodzaju infuzora). Po podłączeniu infuzora pacjent otrzymuje kartę informacyjną leczenia szpitalnego zawierającą m.in. termin kolejnej wizyty (w tym przypadku – następny dzień), a także informację o konieczności okresowej obserwacji infuzora. W przypadku niepokojących objawów, jak nieprawidłowa szybkość wlewu (zbyt szybko lub zbyt wolno), lub przeciekania płynu poza zbiornik z lekiem, wskazany kontakt z personelem Oddziału Onkologii. Pacjent w domu powinien również zwrócić uwagę na możliwość przypadkowego wykłucia igły z portu. Następnego dnia pacjent ponownie zgłasza się do Oddziału Dziennego, gdzie pielęgniarka ponownie zakłada dokumentację medyczną i dokonuje pomiaru podstawowych czynności życiowych. W tym dniu nie ma potrzeby kolejnego pobierania krwi do badań laboratoryjnych (wyniki z dnia poprzedniego pozostają aktualne). Po krótkiej wizycie lekarskiej, w trakcie której pacjent ma możliwość zgłoszenia ewentualnych działań ubocznych chemioterapii (np. nudności, wymioty), pacjent przechodzi na Salę Dziennej Chemioterapii , gdzie po otrzymaniu leków dożylnych (krótkie wlewy lub bolus) zakładany jest infuzor na kolejny wlew przedłużony (dzień 2). Ilość dni wizyt na Oddziale Chemioterapii Dziennej zależy od schematu leczenia. Ostatniego dnia, po odłączeniu infuzora i przepłukaniu portu roztworem soli fizjologicznej i założeniu tzw. „korka” heparynowego (zapobiega nadmiernemu krzepnięciu krwi w porcie), usuwa się igłę z portu.

Ilustracja 6: Sala Dziennej Chemioterapii

Leczenie chemioterapią dożylną w warunkach domowych na przykładzie schematu FOLFOX4:

• Dzień 1 – kroplówka z płynem wieloelektrolitowym, leki przeciwywmiotne, podanie oksaliplatyny we wlewie 2godzinnym, bolus z 5fluorouracylu, kroplówka z solą fizjologiczną, leki przeciwwymiotne, infuzor z 5fluorouracylem i levofolikiem (wlew 22godz)
• Dzień 2 – usunięcie pustego infuzora z dnia poprzedniego, leki przeciwywmiotne, bolus z 5fluorouracylu, kroplówka z solą fizjologiczną, leki przeciwwymiotne, infuzor z 5fluorouracylem i levofolikiem (wlew 22godz.)
• Dzień 3 – usunięcie pustego infuzora z dnia poprzedniego, leki przeciwwymiotne, kroplówka z solą fizjologiczną, instalacja korka heparynowego do portu

Podsumowanie

Analizując przedstawiony schemat widać, że kilkudniową hospitalizację ( w przypadku prezentowanego schematu FOLFOX4 – 4 dni) można zastąpić trzema wizytami w Oddziale Dziennym, gdzie najdłuższa wizyta (pierwszego dnia) trwa kilka godzin, zaś najkrótsza około godziny. Pozostały czas pacjent spędza poza szpitalem. Forma leczenia w warunkach domowych jest idealną alternatywą dla pacjentów w dobrym stanie ogólnym, którzy są w stanie realizować zalecenia i pragną uniknąć zbędnej hospitalizacji. Osoby, które nie wyrażają woli leczenia w warunkach domowych, lub nie zostały do takiego leczenia zakwalifikowane zapraszamy na leczenie w warunkach Oddziału Dziennego lub warunkach Oddziału stacjonarnego.

Przygotował:

Delijewski Bartłomiej

Wielospecjalistyczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim

Oddział Onkologii

 

PO/LNQX/16/0074(1)